Zijlijn 10 maart 2013, 12:53
Oud-bondscoach Jan Zwartkruis is afgelopen donderdag overleden, hij werd 87 jaar. Zwartkruis was twee keer trainer van het Nederlands elftal tussen 1976 en 1981. In 1978 leidde Zwartkruis, toen als assistent van de Oostenrijker Ernst Happel, Oranje naar de WK-finale in en tegen Argentinië.
In 1962 werd Zwartkruis al assistent van bondscoach Elek Schwartz, de bondscoach van Oranje. Zwartkruis kreeg zelf de verantwoordelijkheid over het militair voetbalelftal, dat in die jaren de kweekvijver was van het grote Oranje. Onder hem braken latere topinternationals als Jan van Beveren, Jan Mulder, Henk Houwaart, Willy van der Kuylen, Rob Rensenbrink en Barry Hulshoff door.
Zwartkruis kreeg in de jaren ’60 en ’70 veel complimenten voor zijn werkwijze. Toen in 1976 Georg Knobel vertrok na het dramatisch verlopen EK in Joegoslavië werd Zwartkruis gevraagd om twee duels als bondscoach te fungeren. Dit werd begin 1977 met nog eens twee wedstrijden verlengd.
Mede door problemen met het ministerie van Defensie, omdat Zwartkruis vasthield aan zijn baan daar, kreeg hij in mei 1977 oud-trainer van Feyenoord, Ernst Happel, naast zich. Samen met de bekende Oostenrijker loodste Zwartkruis Oranje naar WK-zilver.
Mede door de finaleplaats in 1978 in Argentinië bleef Zwartkruis na dat toernooi bondscoach. Onder zijn leiding kwalificeerde Oranje zich voor het EK van 1980 in Italië. Een succes werd het niet, Oranje werd uitgeschakeld in de eerste ronde. Toch bleef Zwartkruis bondscoach, maar de kwalificatiereeks voor het WK van 1982 verliep dramatisch. Na het mini-WK in Uruguay in 1981 nam Zwartkruis ontslag. Hij werd opgevolgd door Kees Rijvers.
Lange tijd na het WK in ’78 bleek dat Happel en Zwartkruis nooit goed hebben kunnen samenwerken, met flinke problemen tot gevolg. De zachtaardige, goedlachse en ‘mensen-mens’ Jan Zwartkruis tegen de norse, soms verveelde en eigenzinnige Ernst Happel; dat kon ook eigenlijk niet goed gaan.
In ‘Kapitein van Oranje‘, de in 2008 uitgebrachte memoires van Jan Zwartkruis, zei Zwartkruis: “Het hele toernooi was een horror. Ik werd van alle kanten tegengewerkt, en met Ernst Happel viel niet samen te werken. Hij was een hork.” In het boek zei Zwartkruis ook dat niet Happel, maar hij na de poulefase de eindverantwoording had over Oranje. “Happel moest accepteren dat de KNVB hem had kaltgestellt.”
In een reactie op het overlijden van de oud-bondscoach laat de KNVB weten: “Behalve als een bevlogen en kundig coach zal hij in onze herinneringen voortleven als een zeer warme persoonlijkheid, met oprechte belangstelling voor allen die hem omringden.” Bij de eerstvolgende interland (22 maart tegen Estland) zal er worden stilgestaan bij het overlijden van Zwartkruis.
Oud-spelers René van de Kerkhof en Jan Poortvliet (trainer FC Den Bosch) herinneren hem met name om zijn zware trainingen. Jan Poortvliet: “Hij was verschrikkelijk gedreven en gedisciplineerd en ook hard. Hij liet niet met zich sollen. We moesten alle oefeningen goed uitvoeren. Hij kon bijvoorbeeld heel kwaad worden als we iets niet goed deden met een medicijnbal. Maar buiten het voetbal was hij een lieve, aardige man.”.
En Van de Kerkhof: “Het was een fantastische trainer. Het was een man die zijn woord hield. Ik heb veel van hem geleerd. Hij liet ons na een zware training overdag rustig nog even een wedstrijdje spelen in de avond. Daar deinsde hij niet voor terug. Ook bij Oranje ging de zweep erover.”
Johan Derksen durft nog wel een kritische noot te plaatsen: “Hij was een lieve, aardige man die er ouderwetse normen en waarden op nahield. Veel voetballers hadden hem al meegemaakt als coach van het Nederlands militair elftal. Iedereen was altijd vol lof, maar qua voetbalknowhow kwam hij iets tekort.”
Jan Zwartkruis wordt woensdag 13 maart begraven in Soesterberg, waar hij ook overleed.